อาจารย์มณีเป็นชาวเชียงใหม่โดยกำเนิด เกิดที่บ้านขี้เหล็กน้อย ตำบลขี้เหล็ก อำเภอแม่ริม จังหวัดเชียงใหม่ สมรสกับอาจารย์บุญยิ่ง พยอมยงค์ หลังจากเกษียณอายุราชการ อาจารย์มณีพำนักอยู่ที่บ้านพักที่อำเภอแม่ริม จังหวัดเชียงใหม่ โดยประสบปัญหาสุขภาพเกี่ยวกับการมองเห็น อาจารย์มณีได้ถึงแก่กรรมเมื่อวันที่ 20 มิถุนายน 2552 เวลาประมาณ 03.00 น. ณ โรงพยาบาลมหาราชนครเชียงใหม่ ด้วยโรคติดเชื้อในกระแสเลือด
อาจารย์มณีสำเร็จการศึกษาในทางธรรมโดย เป็นนักธรรมเอก ปธ.6 จากนั้นสำเร็จการศึกษาในทางโลก ศึกษาศาสตร์บัณฑิต จากคณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ และ การศึกษามหาบัณฑิต จากมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ประสานมิตร ตามลำดับ
อาจารย์มณีเข้ารับราชการเป็นอาจารย์ในคณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ โดยตำแหน่งทางวิชาการก่อนเกษียณอายุราชการ คือ ศาสตราจารย์ประจำภาควิชาส่งเสริมการศึกษา คณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ในเวลาต่อมาได้รับพระราชทานตำแหน่งศาสตราจารย์เกียรติคุณ ประจำมหาวิทยาลัยเชียงใหม่
ในระหว่างที่อาจารย์มณีเป็นอาจารย์มหาวิทยาลัย อาจารย์เป็นผู้มีความรอบรู้ในล้านนาคดีอย่างมาก กระบวนวิชาที่อาจารย์สอนล้วนเกี่ยวข้องกับล้านนาคดี อาทิ วิชาวัฒนธรมพื้นบ้าน วิชาล้านนาคดี วิชาสิ่งแวดล้อมล้านนา เป็นต้น นอกจากนี้รับเชิญเป็นอาจารย์พิเศษสอนวิชาการศึกษาและสำรวจโบราณคดี ที่มหาวิทยาลัยพายัพ วิชาวัฒนธรรม มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัยในพระบรมราชูปถัมภ์ วิทยาเขตเชียงใหม่ ทั้งยังรับเชิญไปบรรยายพิเศษ และขับค่าวซอตามโอกาสต่างๆ
นอกจากนี้อาจารย์ยังได้รับเกียติมีส่วนร่วมในกิจกรรมของคณะกรรมการต่างๆ อาทิ อนุกรรมการวัฒนธรรมพื้นบ้านแห่งชาติ, อนุกรรมการวัฒธรรมจังหวัดเชียงใหม่, กรรมการที่ปรึกษาศูนย์ส่งเสริมศิลปวัฒธรรม จังหวัดเชียงใหม่, กรรมการศึกษาค้นคว้าการสร้างสะดือเมืองเชียงราย, ประธานชมรมล้านนาคดี จังหวัดเชียงใหม่, ประธานฝ่ายพิธีกรรมสร้างพระเจ้า 700 ปี ศรีเชียงใหม่, ผู้อำนวยการสถาบันวัฒนธรรมศึกษา มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วิทยาเขตเชียงใหม่ และ ฯลฯ
